7 stappen naar duurzame schoolgebouwen 

Scholen op Koers | 2020

Wellicht heb je als schoolbestuur of gemeente al een beeld bij de gebouwopgave waarvoor je staat. Om te voldoen aan het Klimaatakkoord wordt verwacht dat in Nederland meer dan de helft van alle schoolgebouwen in de komende 10 tot 30 jaar gerenoveerd of vervangen zal worden door nieuwbouw. Naast de vervangingsopgave moet er ook veel gedaan worden aan bestaande gebouwen om aan alle kwaliteits- en duurzaamheidseisen te voldoen. Dit is een grote opgave.

Daarnaast zijn er andere ontwikkelingen waar rekening mee moet worden gehouden, zoals de vorming van integrale kindcentra en factoren als groei, krimp en gezondheid. Ook kan een andere indeling van het gebouw gewenst zijn om beter aan te sluiten bij de hedendaagse manier van lesgeven.

Het is begrijpelijk dat het een uitdaging is om eerst alle ontwikkelingen in kaart te brengen en vervolgens een plan op te stellen. Een Integraal HuisvestingsPlan (IHP) is daarbij essentieel, maar niet voldoende. Ook het starten met deeloplossingen zonder een overkoepelend plan is volgens ons niet de juiste aanpak. Om de gebouwopgave zo slim en efficiënt mogelijk aan te pakken, adviseren wij een gezamenlijke, planmatige aanpak. Dit kost nu tijd, maar levert uiteindelijk het meeste op in termen van tijd, geld en organisatie.

Wij raden aan de volgende stappen om de integrale gebouwopgave vorm te geven:

Stap 1 Inzicht / Waar sta je?

Het begint met het vormen van een beeld waar je, als gemeente en schoolbesturen samen, staan met alle schoolgebouwen. Vragen als hoe ziet het gebouwenbestand eruit qua omvang, bouwjaar en kwaliteit en wat is de ruimtebehoefte in de toekomst moeten allereerst bekend zijn. In deze fase wordt ook het energieverbruik in beeld gebracht en de CO_² uitstoot per gebouw. Door dit te doen is de basis op orde. Hiermee is er een gezamenlijk vertrekpunt. Dit is echt de eerste stap. Vaak wordt er direct gedacht aan de financiën. Zet dit onderwerp tot stap 5 in de ijskast. Eerst komt de fase van visievorming. 

Stap 2 Opgave / Waar wil je heen?

De opgave vraagt een andere werkwijze dan je wellicht gewend bent. De schoolgebouwen moeten gezien worden als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van schoolbestuur en gemeente, waarbij er ook gekeken wordt naar samenwerking met de verschillende beleidsvelden (vastgoed, duurzaamheid, onderwijs, welzijn, sport en cultuur). Deze opgave wordt breder door ook de wijkaanpak mee te nemen en zo ook de switch om van energiebesparing naar CO_²-reductie te gaan. Door in deze stap een gezamenlijke agenda te bepalen, krijg je een beter in beeld wat de lokale opgave is. We merken dat de startbijeenkomsten die we organiseren hierbij goed ondersteunen en tot waardevolle inzichten leiden. 

In deze fase is het ook belangrijk goed in beeld te hebben wat het beleidspad verduurzaming onderwijsgebouwen. Hierin staat helder weergegeven waaraan moet worden voldaan en welke ontwikkelingen in de toekomst worden verwacht.  

Stap 3 Ambities / Wat wil je precies?

De 3e belangrijke stap maakt een vertaling van de lokale opgave naar concrete doelen. Bij ver-/nieuwbouw wordt er gekeken naar de gewenste situatie van onderwijsgebouwen op de langere termijn. Zo kan de wens zijn om een gebouw aan te laten sluiten op de gezamenlijke visie op kind- en talentontwikkeling maar wellicht ook op andere kindvoorzieningen als jeugdzorg en kinderopvang. Het samen onder één dak, zal iets anders van het gebouw en van de invulling van de speel- en leeromgeving van kinderen vragen. Het Kwaliteitskader Huisvesting is een handig hulpmiddel hierbij. Denk eraan ook samen de klimaatambitie in beeld te brengen. Als alle ambities helder en concreet zijn, weet je welk doel je voor ogen hebt en volgt de planvorming.    

Stap 4 (Deel)plannen / Hoe ga je het aanpakken?

Gemeente en schoolbestuur hebben gekozen voor een integrale totaalaanpak, welke samenkomt in het Duurzaam IHP. In deze stap worden er keuzes gemaakt over nieuwbouw, renovatie en onderhoud, welke gebouwen van waarde zijn om naar de toekomst toe te behouden Ook wordt de afweging gemaakt tot (Bijna) Energieneutrale Gebouwen (BENG/ ENG) om de CO_²-reductie te halen. Met een afgewogen plan, waarbij afspraken lokaal verankerd zijn heeft u inzicht gekregen in de totale investeringsbehoefte. De vraag is nu hoe u het kunnen gaan financieren.  

Stap 5 Financiering / Hoe ga je het betalen?

De doelen zijn bekend. Hoe worden deze gehaald? En zijn deze ook betaalbaar? Het onderwerp financiering levert best wel eens discussie op tussen gemeenten en schoolbesturen. Toch zien wij genoeg voorbeelden dat het kan. Dit kan bijvoorbeeld door te kijken naar natuurlijke vervangingsmomenten,  momenten waarop onderhoud sowieso al nodig was en Total Cost of Ownership (TCO), de totale kosten tijdens de exploitatiefase van de school. 

Indien er in het meerjaren onderhoudsplan natuurlijke vervangingsmomenten zijn, loont het om te kijken of dit groot onderhoud gecombineerd kan worden met bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen en/of duurzame energieopwekking. Denk bijvoorbeeld aan moment als vervanging van de dakbedekking, kozijnen, het verwarmingssysteem of aan de installatie van zonnepanelen. Gemeente en schoolbestuur kunnen de focus op investeringskosten loslaten door de investering samen te brengen met de exploitatie (TCO). Maak duidelijke afspraken over de kostenverdeling en zorg dat er een sluitende businesscase is waardoor je de plannen weet te realiseren. Ook helpt het dat scholen als duidelijk in het IHP staat wanneer hun school aan vervanging toe is. Hierdoor zijn ze beter in staat zijn om reserveringen op te sparen en op één moment te kapitaliseren.

Stap 6 Uitvoering / Hoe gaat u het organiseren?

Denk voor de uitvoering na over wie wat gaat doen (taken en verantwoordelijkheden) en hoe. Bedenk op welke wijze de markt benaderd kan worden, welke vorm van aanbesteden wenselijk is en hoe je misschien kunt komen tot een prestatiegerichte uitvraag met garanties. Hierbij is meer ruimte voor het aandragen van oplossingen in tegenstelling tot een prijsgerichte uitvraag op basis van een bestek. Door geslaagde praktijkervaringen is er meer en meer bekend welke oplossingen marktpartijen kunnen bieden en kan er worden overgegaan tot de besluitvorming. 

Stap 7 Vaststellen / Hoe ga je het borgen?

Borging noemen we hier als laatste maar is misschien wel de belangrijkste stap. De borging zit na iedere fase. Zorg dat je toezicht houdt op de uitvoering, de voortgang bewaren en de herhalingscyclus bepalen (herijking) door monitoring. Hierdoor weet je wat er beter kan en kunt bijsturen.

Ga voorbereid op reis en met de 7 stappen! Op naar 2030!Vraag hier ons spoorboekje aan

We kunnen je ook lokaal begeleidingen met het Scholen op Koers naar 2030 programma van Ruimte-OK met start- en verdiepings bijeenkomsten en individuele gesprekken. Dit programma is in afstemming met PO-Raad, VO-raad en VNG, ingevuld voor jouw als gemeente en schoolbesturen samen. Interesse in lokale begeleiding waarin we jouw lokale situatie en de opgave naar de toekomst samen met je in kaart brengen?  Neem contact met ons op!